Zaduch. Reportaże o obcości - Marta Szarejko

Jestem „słoikiem” z ponad trzynastoletnim stażem, kiedy więc na rynku pojawiła się ta książka, bardzo chciałam się dowiedzieć, jakie doświadczenia mają inne „słoiki”. Nie wiem, na co liczyłam, bo tytuł książki Zaduch. Reportaże o obcości jest aż nadto wymowny. Nie sądziłam jednak, że aż tyle będzie w tej garstce reportaży rozczarowań i goryczy.

Zaduch. Reportaże o obcości to szesnaście historii młodych, trzydziestoparoletnich ludzi, którzy przybyli do Warszawy z małych miast i miasteczek z nadzieją, że tu znajdą lepsze miejsce do życia, lepszą pracę, lepsze wykształcenie, więcej wolności, możliwości i swobody. Przyjechali tu z bagażem marzeń…i pakietem kompleksów. O swoich doświadczeniach w nowej rzeczywistości opowiadają Marcie Szarejko. Trochę gorzkie są to wyznania; pełno w nich poczucia rozdarcia - już nie stamtąd, a jeszcze (i pewnie nigdy) nie stąd. Wstydu – bo z uboższej, niewykształconej rodziny, z miejscowości, która niewiele miała do zaoferowania. Poczucia niższości – bo przecież już na starcie są gorsi, inni, odróżniający się zachowaniem, strojem, językiem, upodobaniami, a może nawet i węższym horyzontem. Poczucia, że choć tyle wysiłku i pracy włożyli w swe życie, to coś tam jednak po drodze nie wyszło. Nowe „ja” w kontrze pozostaje z wartościami wyniesionymi z domu.

Wiem, że szesnaście historii to tylko wycinek bardzo małej, wąskiej rzeczywistości, ale to, co mi najmocniej przeszkadzało w lekturze, to fakt, że uderzały one w jeden, podobny ton. Autorka skupia się na tych negatywnych aspektach. Zwyczajnie zabrakło mi w tym równowagi. Jakiegoś pozytywnego doświadczenia, odcinającego się na tym szarym, dusznym tle. Nie wszyscy, jak rozmówcy reporterki, czują tak samo. Dlaczego w książce zabrakło tych, którym z odnalezieniem się w nowych realiach poszło lepiej?

To nie tak, że nie zgadzam się z tym, co opisała autorka. Sama pod niektórymi wyznaniami podpisałabym się obiema rękami – poczucie wyobcowania, wyrwanie z korzeniami, trudniejszy start i to wiecznie porównywanie się z urodzonymi i wychowanymi w Warszawie, to poczucie pewnego braku. Z drugiej jednak strony obce mi jest poczucie wstydu, że z małej miejscowości, że rodzice nie inżynierowie (względnie profesorowie lub cokolwiek), że w domu było tak, a nie inaczej. Pewne stwierdzenia, aż mnie raziły swoimi uproszczeniami – nikt w Warszawie nie zna swoich sąsiadów, Warszawiakom wszystko przychodzi łatwiej i wszystko mają lub mieli na wyciągniecie ręki.

Nie wiem, dlaczego taki klucz wybrała sobie autorka, ale jak dla mnie Zaduch jest zbyt jednostronny. Autorka wybrała sobie rozmówców pod z góry ustaloną tezę – „słoikom” jest źle i są nieszczęśliwe. No nie do końca to jest tak i mówię to z własnego doświadczenia. Dwie, trzy pozytywne historie dodały by tu równowagi, rozrzedziły gęstniejący ze strony na stronę zaduch. Mi, „słoikowi”, średnio się podobało.

Nie do końca rozumiem też, do kogo adresowana jest ta książka. Do „słoików”, żeby porównały sobie swoje doświadczenia? Czy do Warszawiaków, by na „słoiczą” masę spojrzeli nieco bardziej przychylnym okiem? Nie rozumiem założenia tej książki, a po jej przeczytaniu zrobiło mi się nieco smutno. Czy my sami – te nieszczęsne „słoiki” – naprawdę nie mamy nic pozytywnego do opowiedzenia? Bo gdyby mnie autorka zapytała, jak mi się w stolicy żyje, to – choć nie było łatwo – coś pozytywnego jednak by się znalazło.

Plus za intrygujące tytuły tych szesnastu historii. Gdyby nie one, pewnie ciekawość nie zaprowadziłaby mnie do końca. Książka w zasadzie nie wiem dla kogo. Chyba dla mocno ciekawych. Dla mnie – rozczarowanie.