Nagość życia. Opowieści z bagien Rwandy - Jean Hatzfeld

W roku 1994, od godziny jedenastej w poniedziałek 11 kwietnia, do czternastej w sobotę 14 maja, z pięćdziesięciu dziewięciu tysięcy, około pięćdziesięciu tysięcy miejscowych Tutsi zginęło od maczet na wzgórzach powiatu Nyamata w Rwandzie z rąk bojówkarzy „interhamwe” i sąsiadów Hutu, którzy zabijali codziennie od godziny dziewiątej trzydzieści do godziny szesnastej. Oto punkt wyjścia tej książki.  

Trzy lata po tych wydarzeniach Jean Hatzfeld wraca do Rwandy, by wysłuchać historii tych, którym udało się przetrwać, bo ze wszystkich świadectw płynących z tego kraju, ich głos jest najmniej słyszalny, najmniej poświęca mu się miejsca w relacjach dziennikarskich. Na Nagość życia składa się trzynaście opowieści tych, którzy odważyli się przemówić. To zaledwie garstka, ale już te historie mówią wiele o tym, co wydarzyło się w tym kraju.

Ci, którzy przetrwali, o swoich doświadczeniach milczeli przez wiele lat. O ludobójstwie, o tym czego doświadczyli, co widzieli, rozmawiają tylko między sobą. Choć nikt nie odmawia rozmowy z reporterem, nikt też nie wierzy, że ta rozmowa ma jakikolwiek sens – już dawno stracili wiarę w to, że ktokolwiek, kto nie doświadczył tego, co oni, jest w stanie ich zrozumieć. Zamilkli na lata, bo nie mieli odwagi mówić, bo nikt nie chciał ich słuchać, bo stracili zaufanie do drugiego człowieka, bo czuli się winni, że żyją, kiedy tylu innych zamordowano.

Bohaterowie tej książki to zarówno osoby dorosłe, jak i kilkunastoletnie dzieci, mężczyźni i kobiety, z różnym doświadczeniem życiowym, wykształceniem – wszyscy przeszli przez to samo piekło. Kiedy Hutu dokonywali ludobójstwa, ani wiek, ani płeć, ani jakiekolwiek inne rzeczy nie miały znaczenia – nie darowano życia ani dzieciom, ani starcom, ani kobietom w ciąży. Nie było też miejsc, w których można było czuć się bezpiecznie, bo nawet kościół nie zapewniał już schronienia. Bohaterowie tej książki opowiadają o koczowaniu na wzgórzach, o ukrywaniu się w bagnach, liściach drzew, o braku pożywienia, o walce o życie, ogromnym strachu, którego doświadczyli. Mówią o tym, jak to jest, kiedy Twój sąsiad staje się mordercą, kiedy Ci, z którymi do tej pory żyło się w zgodzie, nagle chwytają za maczety i mordują bez opamiętania. Mówią upodleniu i upokorzeniu, które przeżyli i o tym, jak trudno  im wrócić do normalnego życia. I tylko na jedno pytanie nie umieją znaleźć odpowiedzi – dlaczego to się stało, czym zawinili i za co ponieśli tak straszliwą karę.

Nagość życia, choć opowiada o konflikcie etnicznym w Rwandzie pomiędzy ludnością Hutu i Tutsi, ma też bardziej uniwersalny wymiar. Ta książka to próba zrozumienia i wyjaśnienia mechanizmu ludobójstwa. Jaka idea i chora myśl popycha ludzi do mordu na innej grupie? Czym ludobójstwo różni się od wojny i jakie niesie za sobą konsekwencje? Okazuje się jednak, że łatwiej stworzyć definicję niż pojąć to, co za nią się kryje.

Ludobójstwo […] to nieludzki plan wymyślony przez ludzi, zbyt szalony i metodyczny, by móc go zrozumieć.

Książka Jeana Hatzfelda niesie wiele pytań, na które do dziś trudno znaleźć sensowne odpowiedzi. To książka trudna ze względu na przekaz – w zebranych w niej relacjach jest wiele opisów okrucieństwa, niczym nie uzasadnionej przemocy, goryczy, żalu i rozpaczy. To książka uniwersalna, której przesłanie się nigdy nie zestarzeje, bo jak pokazują czasy współczesne, nie potrafimy z historii wyciągać odpowiednich wniosków. I właśnie dlatego trzeba ją przeczytać.